Truy xuất nguồn gốc Blockchain – Giải pháp minh bạch tuyệt đối

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến chất lượng và xuất xứ sản phẩm, truy xuất nguồn gốc blockchain đang được nhiều doanh nghiệp lựa chọn để nâng cao tính minh bạch và tăng mức độ tin cậy trong chuỗi cung ứng. Nhờ đặc điểm không thể sửa đổi và phân tán dữ liệu, blockchain trong truy xuất nguồn gốc giúp ghi nhận toàn bộ hành trình sản phẩm một cách rõ ràng, từ khâu sản xuất đến tay người tiêu dùng.

Vậy công nghệ này hoạt động như thế nào và mang lại giá trị gì trong thực tế? Bài viết sau, iCheck sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về truy xuất nguồn gốc blockchain, cũng như các điều kiện cần thiết để triển khai hiệu quả.

1. Blockchain là gì & Vì sao phù hợp truy xuất nguồn gốc

Định nghĩa Blockchain

Blockchain (chuỗi khối) là một công nghệ lưu trữ và truyền tải dữ liệu dưới dạng các khối (block) thông tin, được liên kết với nhau bằng mã hóa, tạo thành một chuỗi (chain) không thể thay đổi theo thời gian. Mỗi khối chứa thông tin dữ liệu (ví dụ: giao dịch, hợp đồng, tài liệu…), dấu thời gian (timestamp) và một mã hash của khối trước đó.

Với đặc tính phi tập trung (decentralized) và bất biến (immutable), blockchain đảm bảo rằng dữ liệu đã ghi không lưu ở một máy chủ trung tâm và không thể bị chỉnh sửa, xóa bỏ, kể cả bởi quản trị viên.

Vì sao Blockchain phù hợp với truy xuất nguồn gốc?

• Minh bạch: Người tiêu dùng và các bên liên quan có thể kiểm tra toàn bộ lịch sử sản phẩm từ nguyên liệu đến phân phối.
• Tin cậy: Không thể thay đổi dữ liệu đã ghi, đảm bảo tính xác thực.
• Tự động, tiết kiệm: Sử dụng hợp đồng thông minh giúp giảm thời gian và chi phí kiểm định.

Ví dụ về Blockchain trong truy xuất nguồn gốc

2. Lợi ích của truy xuất nguồn gốc Blockchain

Đối với doanh nghiệp

• Tạo niềm tin với khách hàng: Dữ liệu không thể chỉnh sửa, giúp chứng minh chất lượng, xuất xứ minh bạch, gia tăng uy tín thương hiệu và khả năng cạnh tranh toàn cầu.
• Giảm chi phí kiểm định & trung gian: Hợp đồng thông minh tự động hóa các bước kiểm tra, giảm chi phí thuê bên thứ ba hoặc giấy tờ thủ công.
• Tăng hiệu suất quản lý: Theo dõi chuỗi cung ứng theo thời gian thực. Nhanh chóng phát hiện và xử lý sự cố (thu hồi sản phẩm, chậm trễ, gian lận…).

Đối với người tiêu dùng

• Tra cứu nguồn gốc minh bạch: Người dùng có thể quét mã QR và xem toàn bộ lịch sử sản phẩm (sản xuất, vận chuyển, kiểm định…).
• Chống hàng giả, hàng nhái: Số định danh duy nhất trên blockchain không thể bị làm giả. Bảo vệ quyền lợi người mua, đặc biệt trong ngành dược, thực phẩm, mỹ phẩm…

Đối với cơ quan quản lý

• Tăng cường khả năng giám sát chuỗi cung ứng: Blockchain cung cấp dữ liệu theo thời gian thực, chính xác và không thể thay đổi, hỗ trợ công tác giám sát, kiểm tra và quản lý rủi ro.
• Hạn chế gian lận và sai phạm: Dùng blockchain để phát hiện sự không khớp giữa dữ liệu công bố và dữ liệu ghi nhận. Tăng hiệu quả quản lý và phản ứng nhanh với các sự cố hàng giả/hàng kém chất lượng.

3. Điều kiện ứng dụng Blockchain truy xuất nguồn gốc hiệu quả

Ứng dụng Blockchain không phải luôn phù hợp với mọi loại sản phẩm hay chuỗi cung ứng. Để triển khai hiệu quả, cần đáp ứng đầy đủ những tiêu chí dưới đây:

Bảng minh họa 6 tiêu chí đánh giá điều kiện ứng dụng Blockchain.

4. Quy trình triển khai từng bước truy xuất nguồn gốc blockchain

Bước 1: Xác định mục tiêu, nhu cầu và hiện trạng của doanh nghiệp

• Xác định rõ mục tiêu: tăng minh bạch, tiết kiệm chi phí hay tuân thủ quy định.
• Đánh giá hiện trạng: hệ thống truy xuất đang dùng, mức độ số hóa, dữ liệu đang có.
• Xác định loại sản phẩm, thị trường, nhóm đối tượng hưởng lợi (doanh nghiệp, người tiêu dùng, cơ quan quản lý…).

Bước 2: Lựa chọn nền tảng và công nghệ Blockchain phù hợp

• Chọn loại Blockchain: Public, Private hay Hybrid.
• Đánh giá yếu tố kỹ thuật: tốc độ giao dịch, chi phí vận hành, tính bảo mật, khả năng mở rộng.
• Cân nhắc các nền tảng phổ biến: Agridential, iCheck Trace,…

Bước 3: Thiết kế kiến trúc hệ thống truy xuất nguồn gốc Blockchain

• Xác định các thành phần chính: nơi ghi nhận dữ liệu, nơi lưu trữ, nơi truy xuất.
• Thiết kế luồng dữ liệu: từ điểm bắt đầu (sản xuất) đến điểm cuối (người tiêu dùng).
• Tích hợp với các hệ thống sẵn có như ERP, quản lý kho, logistics, hệ thống kiểm định.

Bước 4: Chuẩn hóa dữ liệu và quy trình ghi nhận

• Xác định các dữ liệu bắt buộc cần ghi lên blockchain (mã sản phẩm, lô hàng, thời gian, đơn vị…).
• Thiết lập chuẩn dữ liệu thống nhất (format, đơn vị đo, định dạng thời gian…).
• Xây dựng quy trình ghi nhận: thủ công, cảm biến IoT, API tự động hay hợp đồng thông minh.

Bước 5: Triển khai thử nghiệm thí điểm

• Chọn sản phẩm mẫu hoặc chuỗi cung ứng nhỏ để chạy thử.
• Đo lường khả năng hoạt động thực tế: tốc độ xử lý, độ tin cậy dữ liệu, phản hồi từ người dùng.
• Phát hiện vấn đề kỹ thuật, quy trình hoặc dữ liệu cần cải tiến.

Bước 6: Đánh giá, tối ưu và mở rộng quy mô

• Đánh giá kết quả thí điểm theo tiêu chí: hiệu quả vận hành, chi phí, tính minh bạch, phản hồi thị trường.
• Điều chỉnh thiết kế kiến trúc, quy trình và dữ liệu cho phù hợp hơn.
• Mở rộng ra toàn bộ sản phẩm hoặc nhiều chuỗi cung ứng khác trong doanh nghiệp.

Bước 7: Tích hợp QR Code/NFC và triển khai giao diện truy xuất công khai

• Tạo mã QR/NFC chứa liên kết đến dữ liệu truy xuất trên Blockchain.
• Thiết kế giao diện thân thiện cho người dùng (web/app) để kiểm tra nguồn gốc sản phẩm.
• Có thể cá nhân hóa theo từng thị trường hoặc phân khúc khách hàng.

Bước 8: Giám sát, đào tạo, cập nhật

• Xây dựng hệ thống giám sát hoạt động liên tục: ghi nhận, truy xuất, báo cáo.
• Đào tạo nhân sự nội bộ: vận hành hệ thống, xử lý sự cố, cập nhật dữ liệu.
• Thường xuyên cập nhật hệ thống theo thay đổi công nghệ, yêu cầu pháp lý hoặc mở rộng thị trường.

5. Thách thức & Giải pháp của truy xuất nguồn gốc Blockchain

Các thách thức 

• Thiếu quy chuẩn thống nhất về dữ liệu truy xuất: Mỗi doanh nghiệp hoặc ngành hàng có một định dạng dữ liệu riêng, gây khó khăn khi tích hợp, liên thông giữa các hệ thống khác nhau.
• Chi phí đầu tư ban đầu cao: Bao gồm phần mềm, thiết bị, hạ tầng công nghệ và đào tạo vận hành. Doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn trong việc triển khai đồng bộ.
• Thiếu nhân lực am hiểu công nghệ Blockchain: Nhân sự kỹ thuật và vận hành còn hạn chế. Đội ngũ sản xuất, vận hành chưa quen với quy trình số hóa và ghi nhận chuẩn.
• Tương tác giữa các bên trong chuỗi giá trị chưa hiệu quả: Nông dân, hợp tác xã, thương lái, nhà phân phối, kiểm định… chưa có sự phối hợp tốt. Thiếu ràng buộc trong việc ghi nhận và xác thực dữ liệu minh bạch.

Giải pháp đề xuất

• Hợp tác giữa Chính phủ – Doanh nghiệp – Viện trường: Nhà nước ban hành quy chuẩn chung và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng Blockchain. Doanh nghiệp phối hợp cùng trường đại học, viện nghiên cứu để đào tạo nguồn nhân lực.
• Chuẩn hóa dữ liệu truy xuất nguồn gốc: Áp dụng bộ tiêu chuẩn chung như GS1, ISO 22005, hoặc Tiêu chuẩn quốc gia. Sử dụng mã định danh thống nhất theo ngành hàng (mã hộ sản xuất, mã lô hàng…).
• Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo: Cung cấp tài liệu, phần mềm mẫu, hệ thống thử nghiệm miễn phí cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đào tạo thực hành cho nông dân, kỹ thuật viên, nhân viên kiểm định…
• Khuyến khích áp dụng mô hình thí điểm đa bên: Kết nối các bên trong chuỗi giá trị vào một dự án thử nghiệm chung (co-innovation). Đảm bảo mỗi mắt xích đều đóng góp dữ liệu và kiểm soát được phần mình.

Có thể thấy, truy xuất nguồn gốc blockchain giúp doanh nghiệp nâng cao sự minh bạch, hỗ trợ người tiêu dùng tiếp cận thông tin sản phẩm một cách rõ ràng và chính xác.

Mặc dù còn tồn tại một số thách thức như chi phí đầu tư, chuẩn hóa dữ liệu hay nhân lực vận hành, nhưng với hướng đi phù hợp và sự phối hợp giữa các bên liên quan, truy xuất nguồn gốc blockchain hoàn toàn có thể được triển khai thành công.

Trong tương lai, sự kết hợp giữa blockchain, IoT và trí tuệ nhân tạo hứa hẹn sẽ mang đến nhiều cơ hội mới, góp phần nâng cao chất lượng quản lý chuỗi cung ứng và mở rộng thị trường xuất khẩu cho doanh nghiệp Việt.