Truy xuất nguồn gốc bằng IoT – Giám sát tự động từ trang trại đến bàn ăn

Chỉ với một lần quét mã QR, bạn có thể dễ dàng biết chính xác thực phẩm mình đang cầm trên tay được trồng ở đâu, vào thời điểm nào, đã qua những công đoạn bảo quản nào và hành trình vận chuyển ra sao. Đằng sau sự minh bạch này là công nghệ truy xuất nguồn gốc bằng IoT – nơi các cảm biến thông minh và thiết bị kết nối tự động ghi nhận, lưu trữ và truyền tải dữ liệu theo thời gian thực, đảm bảo tính chính xác và không thể bị can thiệp. 

Hãy cùng iCheck tìm hiểu cách IoT đang thay đổi toàn diện quá trình truy xuất – từ trang trại đến bàn ăn – trong bài viết dưới đây.

1. Tổng quan về truy xuất nguồn gốc bằng IoT

IoT (Internet of Things) – Internet vạn vật: là mạng lưới các thiết bị vật lý được kết nối Internet, có khả năng thu thập, truyền tải, và trong một số trường hợp, xử lý dữ liệu thông qua cảm biến và phần mềm truy xuất nguồn gốc hoặc các hệ thống phần mềm chuyên dụng khác.

Lý do kết hợp IoT vào hệ thống truy xuất nguồn gốc

Việc tích hợp công nghệ IoT vào truy xuất nguồn gốc mang lại nhiều lợi ích thiết thực và chiến lược cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng, gồm:

•  Đáp ứng yêu cầu minh bạch và tuân thủ: Mọi dữ liệu đều được thu thập tự động, khách quan, không thể chỉnh sửa thủ công, giúp nâng cao tính minh bạch. 
• Tối ưu quản lý chất lượng: Nhờ ghi nhận thời gian thực các thông số liên quan (ví dụ: nhiệt độ bảo quản, quy trình thu hoạch…), kịp thời phát hiện sai lệch trong sản xuất – vận chuyển – phân phối để xử lý sớm, giảm thiểu rủi ro.
• Nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm: Sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chứng minh được quy trình sản xuất “sạch – an toàn – bền vững” sẽ tạo lợi thế trên thị trường. 

2. Lợi ích nổi bật khi ứng dụng IoT vào truy xuất nguồn gốc

Dưới đây là những lợi ích cụ thể theo từng nhóm đối tượng:

Đối với nhà sản xuất – nông trại

• Theo dõi thời gian thực: Các cảm biến IoT cho phép đo lường và giám sát nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, độ pH đất, thậm chí phát hiện dấu hiệu dịch bệnh trên cây trồng hoặc vật nuôi. Từ đó, người sản xuất có thể điều chỉnh kịp thời nhằm tối ưu điều kiện sinh trưởng.
• Cảnh báo sớm rủi ro: Hệ thống sẽ tự động gửi cảnh báo khi phát hiện sự cố như hỏng hóc thiết bị tưới tiêu, ô nhiễm nguồn nước, thay đổi môi trường bất thường, giúp nông dân giảm thiểu thiệt hại.
• Tự động ghi nhật ký canh tác: Thay vì ghi chép thủ công, dữ liệu như thời gian gieo trồng, lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật… sẽ được ghi nhận tự động, tạo hồ sơ truy xuất đầy đủ, minh bạch và chính xác tuyệt đối.

Đối với nhà phân phối – doanh nghiệp

• Giảm thất thoát trong vận chuyển: Thiết bị theo dõi vị trí và điều kiện bảo quản trong quá trình vận chuyển (nhiệt độ, độ ẩm…) giúp phát hiện nhanh rủi ro làm hư hỏng sản phẩm.
• Quản lý tồn kho thông minh: Dữ liệu từ cảm biến giúp theo dõi tồn kho theo thời gian thực, tự động cập nhật khi hàng hóa xuất/nhập, giúp doanh nghiệp ra quyết định nhanh và chính xác.
• Xác thực nguồn gốc dễ dàng: Khi kết hợp IoT với hệ thống truy xuất, thông tin sản phẩm sẽ tự động cập nhật lên nền tảng truy xuất, cho phép xác thực nhanh chóng và minh bạch. Đây là cốt lõi của những giải pháp truy xuất nguồn gốc thông minh, được thiết kế để đáp ứng nhu cầu kiểm chứng, xuất khẩu và truy vết sản phẩm linh hoạt.

Đối với người tiêu dùng

• Quét mã QR để xem chuỗi hành trình sản phẩm: Người dùng chỉ cần sử dụng điện thoại để quét mã QR là có thể biết được toàn bộ quá trình sản xuất – vận chuyển – phân phối, từ nông trại đến kệ hàng.
• Tăng độ tin cậy – lựa chọn có cơ sở: Nhờ thông tin minh bạch, người tiêu dùng sẽ an tâm lựa chọn những sản phẩm an toàn, đạt chuẩn, góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
• Thúc đẩy tiêu dùng bền vững: Việc ưu tiên những sản phẩm có truy xuất rõ ràng giúp hình thành thói quen tiêu dùng có trách nhiệm, ủng hộ nông nghiệp sạch và doanh nghiệp minh bạch.

3. Các công nghệ IoT phổ biến dùng trong truy xuất nguồn gốc

Hệ thống truy xuất nguồn gốc ứng dụng IoT thường bao gồm nhiều công nghệ hỗ trợ thu thập, truyền tải và xử lý dữ liệu tự động. Dưới đây là những công nghệ tiêu biểu:

Cảm biến thông minh (Smart Sensors)

• Ghi nhận dữ liệu quan trọng như: nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, độ pH, mức CO₂… tại các giai đoạn gieo trồng, chăn nuôi, lưu kho.
• Các cảm biến được kết nối với bộ thu trung tâm (gateway) hoặc trực tiếp lên nền tảng đám mây, cho phép đồng bộ dữ liệu liên tục và thời gian thực.
• Là nền tảng cốt lõi giúp xây dựng nhật ký điện tử minh bạch, chi tiết và không thể làm giả.

RFID và NFC

• RFID và NFC thường được gắn vào từng sản phẩm, lô hàng hoặc thùng hàng, giúp ghi nhận thông tin định danh.
• Ưu điểm lớn là khả năng nhận dạng tự động, không cần quét thủ công, kể cả khi sản phẩm đang di chuyển hoặc được đóng gói số lượng lớn.
• NFC phù hợp với khoảng cách gần (dưới 10cm), lý tưởng để người tiêu dùng quét mã trên bao bì. RFID cho phạm vi rộng hơn và sử dụng nhiều trong logistics.

GPS và định vị thời gian thực

• Cho phép theo dõi vị trí sản phẩm liên tục khi vận chuyển từ trang trại đến kho bãi, siêu thị.
• Dữ liệu định vị giúp xác định nơi sản phẩm dừng lại bất thường hoặc chậm trễ – cảnh báo nguy cơ hỏng hóc, lừa đảo, hoặc mất an toàn.
• Một số thiết bị tích hợp GPS còn có thể đo nhiệt độ/độ ẩm kèm vị trí để giám sát điều kiện bảo quản.

Mạng truyền thông (LoRa, NB-IoT, Zigbee, Wi-Fi, 5G)

Các công nghệ truyền thông phổ biến gồm:

Tùy vào điều kiện địa lý, chi phí và yêu cầu dữ liệu, doanh nghiệp có thể lựa chọn công nghệ truyền thông phù hợp để đảm bảo kết nối ổn định, tiết kiệm năng lượng và truyền dữ liệu hiệu quả, ngay cả ở vùng sâu vùng xa.

4. Quy trình truy xuất nguồn gốc bằng IoT từ trang trại đến bàn ăn

Ứng dụng IoT vào truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp thu thập dữ liệu chính xác tại từng điểm chạm, mà còn đảm bảo sự liền mạch và minh bạch trong toàn bộ chuỗi giá trị – từ sản xuất đến tiêu dùng. Dưới đây là quy trình cụ thể:

5. Thách thức và giải pháp khi triển khai IoT trong truy xuất nguồn gốc

Mặc dù việc ứng dụng IoT mang lại nhiều lợi ích vượt trội trong truy xuất nguồn gốc, quá trình triển khai thực tế vẫn gặp phải nhiều rào cản cần được giải quyết đồng bộ.

Thách thức

• Chi phí đầu tư ban đầu cao: Việc triển khai hệ thống IoT đòi hỏi chi phí lớn cho thiết bị cảm biến, hạ tầng mạng, phần mềm quản lý và bảo trì. Đây là trở ngại lớn với các hộ nông dân nhỏ lẻ, doanh nghiệp vừa và nhỏ.
• Thiếu kết nối mạng tại vùng sâu, vùng xa: Nhiều vùng sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam còn hạn chế về hạ tầng Internet, dẫn đến việc truyền tải dữ liệu IoT không ổn định, bị gián đoạn, ….
• Thiếu chuẩn hóa dữ liệu giữa các bên tham gia chuỗi cung ứng: Do mỗi bên sử dụng hệ thống, thiết bị và định dạng dữ liệu khác nhau nên việc chia sẻ, liên thông và đồng bộ thông tin giữa nông trại – nhà máy – đơn vị phân phối còn rời rạc, gây khó khăn trong xây dựng chuỗi truy xuất liền mạch.

Giải pháp

• Ứng dụng thiết bị IoT chi phí thấp và tiết kiệm năng lượng: Giải pháp là sử dụng các công nghệ như LoRa,… đây là những giao thức truyền thông không dây tiết kiệm pin, chi phí đầu tư hợp lý, phù hợp triển khai trên diện rộng mà vẫn đảm bảo hiệu quả kết nối.
• Tích hợp công nghệ Blockchain để bảo vệ và xác thực dữ liệu: Blockchain giúp mã hóa và lưu trữ dữ liệu truy xuất một cách phi tập trung, không thể sửa đổi → Tăng tính minh bạch, chống giả mạo và đảm bảo độ tin cậy cho thông tin truy xuất.
• Chuẩn hóa dữ liệu theo tiêu chuẩn quốc tế: Việc áp dụng các tiêu chuẩn như GS1, EPCIS giúp đồng nhất định dạng, cấu trúc dữ liệu giữa các bên tham gia chuỗi cung ứng. Nhờ đó, hệ thống truy xuất trở nên liên thông, mở rộng dễ dàng và phù hợp với yêu cầu thị trường xuất khẩu.

6. Hướng dẫn doanh nghiệp triển khai truy xuất nguồn gốc bằng IoT

Dưới đây là 5 bước cơ bản giúp doanh nghiệp bắt đầu.

Bước 1: Đánh giá quy trình sản xuất hiện tại

• Phân tích các điểm chạm chính trong chuỗi (gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, vận chuyển…).
• Xác định vị trí cần tích hợp cảm biến hoặc thiết bị giám sát như: nhiệt độ kho lạnh, độ ẩm vùng canh tác, hành trình vận chuyển…

Bước 2: Lựa chọn thiết bị IoT phù hợp

• Dựa vào mô hình sản xuất (trồng trọt trong nhà kính, ngoài trời, chăn nuôi, thủy sản…) để chọn loại cảm biến, thiết bị RFID, GPS hay mạng truyền dẫn phù hợp.
• Ưu tiên thiết bị có khả năng hoạt động ổn định, tiêu thụ điện năng thấp (LoRa, NB-IoT…).

Bước 3: Tích hợp phần mềm truy xuất

• Triển khai nền tảng truy xuất nguồn gốc hỗ trợ: lưu trữ dữ liệu, chuẩn hóa theo GS1, tạo mã QR.
• Đảm bảo hệ thống có khả năng tích hợp API, mã hóa dữ liệu, và truy xuất dễ dàng trên điện thoại.

Bước 4: Đào tạo nhân sự – quản lý vận hành

• Tổ chức các buổi tập huấn cho nông dân, công nhân, cán bộ kỹ thuật về cách sử dụng cảm biến, ghi nhận dữ liệu và thao tác phần mềm.
• Bổ sung quy trình vận hành tiêu chuẩn (SOP) cho từng khâu giám sát.

Bước 5: Phân tích và tối ưu quy trình theo dữ liệu thu thập

• Xây dựng hệ thống phân tích dữ liệu thời gian thực, cảnh báo rủi ro, đánh giá hiệu quả sản xuất.
• Tối ưu quy trình sản xuất dựa trên các chỉ số như điều kiện canh tác lý tưởng, thời gian thu hoạch tối ưu, tỷ lệ tổn thất…

Trong một thế giới mà minh bạch và tin cậy là yếu tố quyết định niềm tin, ứng dụng IoT vào truy xuất nguồn gốc là xu hướng, lời cam kết về chất lượng, sự an toàn và trách nhiệm với người tiêu dùng. Việc quét một mã QR giờ đây có thể mở ra toàn bộ câu chuyện phía sau sản phẩm: điều kiện canh tác, chuỗi vận chuyển, nhà cung cấp… tất cả được ghi nhận tự động, không thể chỉnh sửa, và dễ dàng kiểm chứng.

Đã đến lúc doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam mạnh dạn chuyển đổi số, áp dụng IoT để đón đầu xu hướng tiêu dùng bền vững và chinh phục thị trường toàn cầu. Truy xuất nguồn gốc không chỉ là tấm “hộ chiếu xanh” cho sản phẩm mà còn là chìa khóa để nâng cao vị thế nông sản Việt trên bản đồ thế giới.